คาร์บอน (Carbon) เป็นหนึ่งในองค์ประกอบพื้นฐานของระบบนิเวศของโลก ตั้งแต่อยู่ในอากาศที่เราหายใจ ไปจนถึงพลังงานที่ขับเคลื่อนเศรษฐกิจโลก แต่สิ่งที่หลายคนอาจไม่เคยรู้คือ คาร์บอนมีหลากหลายรูปแบบ ในทางทฤษฎีอาจแบ่งออกเป็นหลายสี โดยแต่ละสีมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมแตกต่างกันไป
การเข้าใจบทบาทที่หลากหลายของคาร์บอนจึงช่วยให้เราตระหนักถึงความซับซ้อนของธรรมชาติ และตระหนักถึงความสำคัญของการบริหารจัดการคาร์บอนอย่างรอบด้าน เพื่อให้เกิด “สมดุลระหว่างธรรมชาติและมนุษย์” อย่างแท้จริง
ด้านมืดของคาร์บอน แม้ว่าคาร์บอนบางประเภทจะจำเป็นต่อชีวิต แต่บางรูปแบบกลับสร้างความท้าทายอย่างมาก มาดูกันว่าคาร์บอน “เฉดมืด” มีผลต่อสิ่งแวดล้อมของเราอย่างไร
คาร์บอนสีดำเกิดจากการเผาไหม้เชื้อเพลิงฟอสซิล ไบโอฟิวเอล และชีวมวลที่ไม่สมบูรณ์ เช่น ควันจากเครื่องยนต์ดีเซล อนุภาคสีดำเหล่านี้ดูดซับแสงอาทิตย์และทำให้อุณหภูมิโลกสูงขึ้น อีกทั้งยังเร่งการละลายของน้ำแข็งบริเวณขั้วโลกโดยลดการสะท้อนแสงของหิมะ เปรียบเสมือน “ผ้าห่มสีดำคลุมขั้วโลก” ที่เร่งให้โลกร้อนเร็วขึ้น
ทั้งนี้ การลดการปล่อย Black Carbon จะช่วยชะลอภาวะโลกร้อนและรักษาน้ำแข็งขั้วโลกให้ยาวนานขึ้น
คาร์บอนสีน้ำตาลเกิดจากการเผาไหม้ชีวมวล เช่น ไฟป่าหรือการเผาเศษวัสดุทางการเกษตร ซึ่งนอกจากจะดูดซับความร้อนเหมือนคาร์บอนสีดำแล้ว ยังรบกวนการก่อตัวของเมฆและสภาพอากาศอีกด้วย ในยุคที่โลกร้อนขึ้น ไฟป่ามีแนวโน้มเกิดถี่และรุนแรงกว่าเดิม ทำให้เกิด “วงจรเร่งร้อน” ที่ยากจะหยุดยั้ง จึงควรมีการจัดการไฟป่าอย่างมีระบบ และลดการเผาในพื้นที่เกษตรกรรมคือกุญแจสำคัญ
คาร์บอนสีแดง ไม่ใช่สารเคมี แต่คือสาหร่ายที่เติบโตบนหิมะและน้ำแข็ง ทำให้พื้นผิวกลายเป็นสีแดงเข้ม ลดการสะท้อนแสง และเร่งการละลายของน้ำแข็ง ก่อให้เกิดการละลายของน้ำแข็งขั้วโลกส่งผลให้ระดับน้ำทะเลสูงขึ้นและรบกวนระบบกระแสน้ำในมหาสมุทร ซึ่งมีผลต่อสภาพอากาศของโลกทั้งใบ
ด้านสว่างของคาร์บอน แม้คาร์บอนเฉดมืดจะสร้างปัญหา แต่เราต้องไม่ลืมว่าคาร์บอนบางประเภทมีบทบาทเชิงบวกต่อสิ่งแวดล้อม
คาร์บอนสีเขียวคือคาร์บอนที่ถูกดูดซับและเก็บไว้ในพืชและป่าไม้ผ่านกระบวนการสังเคราะห์แสง ป่าไม้จึงเป็นเหมือน “ปอดของโลก” ที่ช่วยกรองคาร์บอนไดออกไซด์ออกจากบรรยากาศและเปลี่ยนเป็นออกซิเจน ทั้งนี้ ป่าไม้ไม่เพียงลดโลกร้อน แต่ยังเป็นแหล่งความหลากหลายทางชีวภาพและระบบนิเวศสำคัญ การอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าคือภารกิจที่ไม่อาจละเลย
คาร์บอนสีน้ำเงินถูกกักเก็บอยู่ในระบบนิเวศชายฝั่ง เช่น ป่าชายเลน หญ้าทะเล และบึงน้ำเค็ม ซึ่งสามารถดูดซับคาร์บอนไดออกไซด์ได้มากกว่าป่าบนบกหลายเท่า โดยระบบนิเวศเหล่านี้เป็น “คลังคาร์บอนธรรมชาติ” ที่มีประสิทธิภาพสูงในการดูดซับและกักเก็บคาร์บอนไดออกไซด์ ป้องกันการกัดเซาะชายฝั่ง สนับสนุนสิ่งมีชีวิตในทะเล และหล่อเลี้ยงชุมชนชายฝั่ง หากระบบเหล่านี้ถูกทำลาย คาร์บอนที่สะสมไว้จะถูกปล่อยออกมา เพิ่มภาวะโลกร้อน การอนุรักษ์ Blue Carbon จึงจำเป็นต่ออนาคตที่มั่นคงและยั่งยืน
คาร์บอนสีเขียวอมฟ้า (Teal Carbon) เกิดจากพื้นที่ชุ่มน้ำจืด เช่น พรุ บึง และทะเลสาบ ซึ่งมีความสามารถในการกักเก็บคาร์บอนระยะยาว เนื่องจากการย่อยสลายของอินทรียวัตถุเกิดช้ากว่าบนบก โดยเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำเหล่านี้ช่วยควบคุมอุณหภูมิโลก ดูดซับคาร์บอนไดออกไซด์ และกรองน้ำให้สะอาดขึ้น
คาร์บอนสีม่วง คือแนวคิดใหม่แห่งความยั่งยืน หมายถึงคาร์บอนที่ถูก “ดักจับ” จากการปล่อยในกระบวนการอุตสาหกรรม แล้วนำกลับมาใช้ในผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เช่น วัสดุก่อสร้าง เชื้อเพลิง หรือเคมีภัณฑ์ จึงมีความสำคัญ เพื่อส่งเสริม “เศรษฐกิจหมุนเวียน” (Circular Economy) ด้วยการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก และสร้างคุณค่าจากของเสีย Purple Carbon จึงเป็นสัญลักษณ์ของนวัตกรรมในการต่อสู้กับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
ในยุคที่โลกกำลังเผชิญวิกฤตสภาพภูมิอากาศ “คาร์บอนหลากสี” ไม่ได้เป็นเพียงแนวคิดทางวิทยาศาสตร์ แต่คือกระจกสะท้อนให้เราเห็นว่า มนุษย์ต้องเรียนรู้ที่จะอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่างเข้าใจ และใช้ความรู้เพื่อสร้างสมดุลระหว่างการพัฒนาและการอนุรักษ์
คาร์บอนทุกสี ต่างมีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศของโลก การเข้าใจและจัดการคาร์บอนในแต่ละรูปแบบต่าง ๆ อย่างรอบคอบจึงเป็นกุญแจสู่การสร้างอนาคตที่ยั่งยืน ทำให้เราสามารถใช้ศักยภาพของมันเพื่อสร้างสมดุล ลดผลกระทบเชิงลบ และถือเป็นก้าวแรกของการสร้างนโยบายสิ่งแวดล้อมที่ชาญฉลาด
ดุษดี ดุษฎีพาณิชย์
ผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายการค้า การลงทุน และอนุญาโตตุลาการระหว่างประเทศ
โดย สำนักข่าวอินโฟเควสท์ (20 ต.ค. 68)
