ในยุคที่ปัญญาประดิษฐ์ (AI) เข้ามามีบทบาทครอบคลุมทุกมิติของชีวิต วงการสื่อสารมวลชนเองก็ไม่อาจหลีกเลี่ยงความท้าทายจากเทคโนโลยีพลิกโลกได้เช่นกัน คำถามสำคัญ คือ สื่อจะปรับตัวอย่างไรให้ก้าวทันเทคโนโลยี พร้อมทั้งยังคงรักษาจริยธรรมวิชาชีพไว้ได้
ประเด็นนี้ถูกนำเสนอในการปาฐกถา เรื่อง “AI กับจริยธรรมสื่อมวลชน : เมื่ออัลกอริทึมมีอิทธิพลต่อความจริง” ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของงานเสวนา Side-Event “UNESCO Global Forum on the Ethics of AI 2025” จัดขึ้นเมื่อวันอังคารที่ 24 มิถุนายน 2568 ณ คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดย ดร.ชัย วุฒิวิวัฒน์ชัย ผู้อำนวยการศูนย์เทคโนโลยีอิเล็กทรอนิกส์และคอมพิวเตอร์แห่งชาติ (NECTEC) ได้เสนอ 3 แนวทางหลักสำหรับการวางกรอบจริยธรรมสื่อมวลชนในยุคที่ AI เข้ามามีอิทธิพล
*รัฐต้องวางกรอบกำกับดูแล AI ครบทุกมิติ
การวางกรอบจริยธรรม AI ระดับชาติถือเป็นรากฐานสำคัญที่จะกำหนดทิศทางการพัฒนาและใช้งาน AI อย่างมีความรับผิดชอบ ดร.ชัย ชี้ให้เห็นว่า ไทยควรดำเนินการใน 3 ขั้นตอนหลัก
ขั้นตอนแรก คือ การจัดทำแนวทางกำกับดูแล AI (Governance Guideline) ซึ่งจะเป็นเครื่องมือสำคัญในการกำหนดแนวทางที่หน่วยงานต่าง ๆ ควรปฏิบัติตาม โดยปัจจุบันหน่วยงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (ETDA) ได้เริ่มดำเนินการในขั้นตอนนี้แล้ว สะท้อนถึงความเคลื่อนไหวของภาครัฐในการเตรียมรับมือกับยุค AI อย่างเป็นรูปธรรม
ขั้นตอนที่สอง คือ การสร้างมาตรฐานการใช้งาน (Standardization) เพื่อให้ผู้ใช้ AI สามารถเลือกเครื่องมือที่น่าเชื่อถือและไม่ขัดต่อจริยธรรม โดยมาตรฐานควรครอบคลุม 3 ด้านสำคัญ ได้แก่
- ความปลอดภัย (Safety Concern) ซึ่งรวมถึงความมั่นคงทางไซเบอร์ และความสามารถของมนุษย์ในการควบคุมหรือหยุดการทำงานของ AI ได้เมื่อจำเป็น
- ความแม่นยำ (Precision Concern) AI ต้องเชื่อถือได้ ไม่สร้างหรือเผยแพร่ข้อมูลเท็จ หรือข้อมูลที่ผิด และให้ข้อมูลที่สอดคล้องเมื่อเผชิญคำถามคล้ายกัน
- การจัดการข้อมูล (Data Concern) ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของ AI ต้องพิจารณาว่า ข้อมูลที่ใช้ในการฝึกฝนมาจากแหล่งใด ละเมิดสิทธิส่วนบุคคล หรือลิขสิทธิ์หรือไม่ มีอคติหรือไม่ และต้องสามารถควบคุมการแพร่กระจายของข้อมูลที่ผิด
ขั้นตอนสุดท้าย คือ การออกกฎหมายด้าน AI ซึ่งไทยได้ร่าง Thai AI Act และเปิดให้ประชาพิจารณ์แล้ว โดยร่างกฎหมายฉบับนี้ให้ความสำคัญกับประเด็นหลัก ๆ ได้แก่
- AI ที่มีความเสี่ยงสูง ซึ่งอาจถูกห้ามใช้หรือต้องผ่านมาตรฐานเฉพาะที่แต่ละภาคส่วนกำหนด
- ความเสี่ยงอื่น ๆ เช่น Generative AI ที่ต้องผ่านการประเมินความเสี่ยงก่อนใช้งานจริง เพื่อควบคุมการใช้ผิดวัตถุประสงค์
- การใช้งานที่ควรส่งเสริม เช่น AI สำหรับการวิจัย พัฒนา หรือทดลองใช้ภายใต้การกรอบควบคุม หรือการใช้ Data Mining เพื่อสร้างประโยชน์เชิงนโยบาย
*องค์กรข่าวยุคใหม่ต้องมีกฎเหล็กจริยธรรม AI
ในระดับองค์กร ดร.ชัยเน้นว่า จำเป็นอย่างยิ่งที่องค์กรข่าวจะต้องมีแนวนโยบายจริยธรรม AI เป็นของตนเอง พร้อมทั้งมีเครื่องมือในการตรวจสอบและกำกับการใช้งานภายในองค์กร เช่น การตั้งคณะทำงานภายในเพื่อตรวจสอบการใช้งาน AI
ดร.ชัยยกตัวอย่างสำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) ซึ่งเริ่มจากการตั้งคณะกรรมการด้าน AI จากนั้นออกหลักการและนโยบาย กำหนดเกณฑ์ประเมิน และจัดตั้งกลไกการติดตาม เช่น การตรวจสอบรายปีหรือรายโครงการ พร้อมหาทางควบคุม โดยแยกระดับความเสี่ยงของเครื่องมือหรือโครงการนั้น ๆ
สิ่งสำคัญ คือ แนวทางของแต่ละองค์กรควรสอดคล้องกับบริบทของตนเอง เพราะลักษณะงานและเป้าหมายแต่ละสื่อล้วนแตกต่างกัน การมีแนวปฏิบัติภายในที่ชัดเจนจะช่วยส่งเสริมการกำกับดูแลการใช้ AI อย่างมีจริยธรรม และยังส่งเสริมการปรับตัวของคนในองค์กรให้สามารถทำงานร่วมกับ AI ได้อย่างยั่งยืน
*ผู้สื่อข่าวยุค AI ต้องรู้กฎหมาย ไม่หยุดพัฒนาทักษะ
สำหรับระดับปัจเจก ดร.ชัยเผยว่า ผู้ปฏิบัติงานสื่อมวลชนต้องให้ความสำคัญกับสองประเด็นหลัก ได้แก่ ประเด็นกฎหมาย (Regulation Concern) ผู้สื่อข่าวต้องมีความเข้าใจและปฏิบัติตามกฎหมายที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็น PDPA (พระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล) กฎหมายลิขสิทธิ์ และความมั่นคงทางไซเบอร์
ส่วนประเด็นที่สอง คือ ทักษะวิชาชีพ (Skill Concern) งานวิจัยของ OECD ระบุว่า ผู้ที่ใช้ Generative AI มีแนวโน้มที่ทักษะด้านการใช้เหตุผลและการแก้ปัญหาอาจลดลง ดร.ชัยจึงเสนอแนวคิด “Always keep human in the loop” หรือการคงบทบาทของมนุษย์ไว้ในกระบวนการควบคุม AI เสมอ
ตัวอย่างหนึ่งที่น่าสนใจคือการใช้ AI-Assisted Active Learning ในแวดวงการศึกษา เพื่อช่วยลดข้อจำกัดในการเรียน โดยให้นักเรียนมี AI คอยช่วยประกบระหว่างการเรียน แต่ขณะเดียวกันก็ยังคงอยู่ภายใต้การควบคุมของครูอย่างใกล้ชิด วิธีนี้ทำให้ AI เป็นผู้ช่วย ไม่ใช่ผู้แทน
ดร.ชัยทิ้งท้ายว่า ผู้ปฏิบัติงานสื่อมวลชนต้องสร้างคุณค่าให้กับตนเองด้วยการพัฒนาทักษะการอยู่กับ AI อย่างต่อเนื่อง และยึดมั่นในจริยธรรมเพื่อรักษาความน่าเชื่อถือและความเป็นมืออาชีพ การที่มนุษย์และ AI สามารถทำงานร่วมกันได้อย่างมีประสิทธิภาพจะช่วยยกระดับคุณภาพงานสื่อและรักษาบทบาทสำคัญของผู้สื่อข่าวในสังคม และไม่ถูกแทนที่ในที่สุด
โดย สำนักข่าวอินโฟเควสท์ (25 มิ.ย. 68)
